عنوان مقاله: طراحی الگوی مفهومی توسعه مدیریت جهادی با استفاده از ترکیب روش سیستم های نرم و نگاشت شناختی
مولفین: دکتر روح اله تولایی و زهرا صباغی
موضوع: مدیریت جهادی
سال انتشار(میلادی): 2016
وضعیت: تمام متن
منبع: فصلنامه علمی-پژوهشی بهبود مدیریت، شماره 28، تابستان 1394
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده: هدف اصلی از انجام تحقیق حاضر بررسی ابعاد و مولفه های کلیدی مفهوم مدیریت جهادی و طراحی الگوی مفهومی توسعه آن در سازمانهای ایرانی با روش سیستم های نرم می باشد. مدیریت جهادی به عنوان مدلی مبتنی بر ارزشهای ایرانی- اسلامی، با وجود فصل مشترک با سایر الگوهای مدیریتی، به دلیل دارا بودن برخی ابعاد و مولفه های خاص، از دیگر الگوهای مرسوم و متداول علم مدیریت متمایز می گردد. الگوی مدیریت جهادی یک سبک مدیریت عملیاتی جهت رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب است. چنانچه دستیابی به الگوی توسعه مدیریت جهادی را یک دغدغه یا به بیان بهتر یک مسئله بدانیم، همانند تمامی مسائل در یک موقعیت مسئله مطرح می گردد. موقعیت مسئله ی دست یابی به الگوی توسعه مدیریت جهادی، یک موقعیت پیچیده است؛ زیرا نمی توان به درستی موقعیت مسئله را توصیف نمود یا به بیان بهتر، شرح موقعیت مسئله خود یک مسئله است، چنین موضوعی ریشه در تعدد جناح های فکری و همچنین اقدامات هدفمند انسان ها دارد، لذا استفاده از رویکردهای کمی نظیر مهندسی سیستم ها دارای کارایی اندکی می باشد. از همین رو در تحقیق حاضر، پژوهشگران با استفاده از ترکیب روش نگاشت شناختی و روش شناسی سیستمهای نرم که یک روش شناسی شناخته شده و پرکاربرد در حوزه ی مسائل انسانی است را به عنوان روشی جهت حل این مسائل پیشنهاد می دهند. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و پس از مطالعات نظری و شناسایی ابعاد و مولفه های کلیدی مفهومی مدیریت جهادی، با روش های کیفی نگاشت شناختی و سیستم های نرم به طراحی الگوی مفهومی و نقشه شناختی توسعه مدیریت جهادی در سازمان ها می پردازد.
واژه‌های کلیدی: مدیریت جهادی، سیستم های نرم، نگاشت شناختی، جناح های فکری.

1. مقدمه:
مدیریت با توجه به ارزش های حاکم بر جوامع و زیر بنای اعتقادی و فلسفه اجتماعی هر جامعه تعریف می شود. به زعم دکتر کیمبل وایلز، مدیریت و رهبری آموزشی دارای معانی و مفاهیم مختلفی است و هرکس برحسب تجارب و احتیاجات و مقاصد خود برای آن مفهومی در نظر می گیرد [24].
ایران که داعیه رهبری جهان اسلام را پس از قرن ها و با زحمات زیادی و به لطف خداوند متعال پیدا کرده است، نیازمند سبک خاصی از مدیریت برای تنظیم و پیشبرد آرمان های مقدس اسلام می باشد، بویژه در زمانی که همه نیروهای اسلامی و علاقه مند ما برای یک جهش بزرگ بسیج شده اند [20].
مدیریت جهادی را می توان یکی از مفاهیم جدید در علم مدیریت دانست که متناسب با شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشور ایران است. البته همانطور که مفهوم مدیریت سابقه ای دیرینه در تمدن تاریخی و منابع دینی دارد ولی کلیت مدیریت به عنوان یک علم، از اواخر قرن هجدهم میلادی با تئوری تقسیم کار آدام اسمیت شکل گرفته است؛ مفهوم مدیریت جهادی، در حالیکه سابقه دیرینه ای در تمدن ایرانی و منابع دین مبین اسلام دارد و مبانی فلسفی و الگوی علمی خود را از این منابع میگیرد، یک مفهوم جدید به شمار می آید.
مدیریت جهادی در واقع سبکی برخاسته از تفکر بومی و متناسب با مقتضیات فرهنگی و اجتماعی ایران است. از ویژگی های این مدیریت خدمت با نیت الهی، خستگی ناپذیری، استقامت در کار، انعطاف پذیری، سرعت عمل، ابتکار و خلاقیت، مدیرپروری، شجاعت، مسئولیت پذیری همراه با اخلاص و فروتنی است.
مدیریت جهادی واجد خصوصیات و ویژگی هایی است که می تواند در موفقیت سازمان ها نقش اساسی ایفا نماید، این ویژگی ها در بطن دستورها،توصیه ها، نظرها و شیوه های بکار گرفته شده توسط پیشوایان دین حضور و وجود عینی دارد، ولی برای استفاده از آن در سطوح سازمانی و کاربردی کردن آنها در سازمانها، نیاز به کار پیشگامانه و دور از هراس و خود کم بینی صاحب نظران مدیریت و پژوهش دارد[17].
نظام ارزشی اسلام نقش مهمی را در نظریه های علمی مدیریت و نیز در شیوه های عملی مدیران مسلمان ایفا می کند و به حرکت آنها جهت ارزشی می بخشد.
در مدیریت اسلامی و جهادی نظام ارزشی اسلام، مبنای قوانین علمی مدیریت قرار می گیرد؛ از این رو مدیریت جهادی و اسلامی بر دو پایه استوار است: الف) دانش مدیریت؛  ب) نظام ارزشی که مبنای قوانین مدیریت و اساس شیوه های عملی مدیریت مدیران قرار می گیرد.
رسالت مدیریت جهادی تغییر مبانی مدیریت غربی و جایگزینی مبانی اسلامی است. مدیریت جهادی بازخوانی نوین مدیریت اسلامی و در حقیقت مدل تکامل یافته آن است. اگر بین سازمان‌ها و نهادهای دولتی موجود بخواهیم میزان اثربخشی آنها را مورد سنجش قرار دهیم؛ بی‌شک جهاد یکی از ارگان‌هائی است که بالاترین درجات رسیدن به اهدف و اثربخشی را در رابطه با ذینفع‌ها به‌خود اختصاص داده است.
از طرفی مقام معظم رهبری در خصوص ارتباط علوم بومی با علوم غربی فرموده اند: "شکی نیست که بسیاری از علوم انسانی، پایه‌ها و مایه‌های محکمی در این‌جا دارد؛ یعنی در فرهنگ گذشته‌ی خود ما. برخی از علوم انسانی هم تولید شده‌ی غرب است؛ یعنی به عنوان یک علم، وجود نداشته، اما غربیها که در دنیای علم پیشروی کرده‌اند، اینها را هم به وجود آورده‌اند... خیلی خوب، ما، هم برای سرجمع کردن، مدوّن کردن، منظم کردن و نظام‌مند کردن آنچه که خودمان داریم، به یک تفکر و تجربه‌ی علمی احتیاج داریم، هم برای مواد و پایه‌هایی که آنها در این علم جمع آورده‌اند، به یک نگاه علمی احتیاج داریم. منتها گرفتن پایه‌های یک علم از یک مجموعه‌ی خارج از محدوده‌ی مورد قبول ما، به معنای قبول نتایج آن نیست ."
لذا می توان گفت که مدیریت جهادی غیر از مدیریت علمی نیست که بر اساس فرمول ها و قوانین مطرح در دانش مدیریت پایه ریزی شده است. فرق این نوع مدیریت که از ترکیب اضافی جهادی یا اسلامی برخوردار است با مدیریت مطلق، در این است که مبنای آن را "نظام ارزشی اسلام"می سازد. در واقع تفاوت اصلی مدیریت جهادی با سایر سبک های مدیریت در پیش فرض ها و مبانی فکری آن که مقتبس از مدیریت اسلامی است، می باشد. لذا مدیریت جهادی، بایستی از دستاوردهای علم مدیریت در دنیا (نظیر دستاوردهای علمی روش شناسی) برای ساختارمند کردن محتوای خود استفاده کند. از همین رو در تحقیق حاضر به منظور طراحی الگوی توسعه مدیریت جهادی، از روش شناسی سیستم های نرم چکلند و نگاشت شناختی استفاده شده است.

2. شرایط محیطی و ضرورت مدیریت جهادی:
الگوها و سبک های مدیریت در کشورهای مختلف متناسب با شرایط ملی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و منابع انسانی آنها طراحی و تدوین می شود و نمی تواند یک الگوی مدیریتی را به صورت کامل از یک فرهنگ و کشوری خاص، به صورت تقلیدی در یک فرهنگ و کشور دیگر استفاده نمود.
هر سازمانی با مسئله مدیریت محیط داخلی و خارجی خود مواجه است[33]. مدیریت سازمان هاکاری پیچیده و مشکل،و مستلزم درک کامل روابط پویا در محیط داخلی و خارجی است که سازمان به طور مرتب با آن در تعامل است.
از آنجا که محیط خارجی سازمان ها در کشورهای در حال توسعه با کشورهای صنعتی غرب متفاوت است ،ممکن است اقدامات و نظریه های مدیریت که در شرایط کشورهای توسعه یافته گسترش یافته است، در شرایط کشورهای در حال توسعه عملا با محدودیت مواجه شود.
متاسفانه دانش و فن آوری که در چهارچوب اجتماعی و فرهنگی یک کشور با موفقیت همراه بوده است لزوماٌ در چهارچوب کشورهای دیگر به طور موثر عمل نمی کند، اساساٌ به این دلیل که نقش متغیرهای محیطی در تعیین عملکرد و اثربخشی سازمانی بسیار موثر است.
پیروی بی چون و چرای روش ها، نظریه ها و راهبردهای مدیریت غرب که بر پایه ی فرهنگ و نظام های ارزشی غرب است، به طرق متعدد در ناکارآیی و عدم اثربخشی سازمانی کشورهای در حال توسعه نقش دارد. آنچه مورد نیاز است، توسعه نظریه ها و عملکردهای مدیریت براساس شرایط و موقعیت های محلی و نیروهای اجتماعی و فرهنگی هر کشور است.
چالش هایی که مدیران در کشورهای در حال توسعه با آنها روبرو هستند، ماهیتاٌ با آنچه مدیران همتای آنها در دنیای توسعه یافته با آنها مواجهند، بسیار متفاوت است. از این رو مدیریت سازمان ها در کشورهای در حال توسعه نیازمند رویکرد و توانایی های متفاوتی در دستیابی به موفقیت هستند.
نظریه ها و اقداماتی که در جهان صنعتی غرب ترویج می شود، وقتی در موقعیت سازمان های کشورهای در حال توسعه به کار گرفته می شود، با محدودیت های جدی روبرو است. برای مثال، اغلب نظریه های مدیریت که در جهان پیشرفته شکل گرفته، بر فرضیاتی استوار است که تنها در مورد مردم این کشورها صادق است[31].
با توجه به ویژگی های محیطی و فرهنگی که بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه فرق گذاشته می شود، ضرورت تدوین نظریه ها و روش های بومی مدیریت در کشورهای در حال توسعه که متضمن اثربخشی سازمان ها در این کشورها باشد، بیش از پیش چالشی را برای صاحبنظران بومی مدیریت ایجاد میکند.
بسیاری از کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای مسلمان مانند ایران اسلامی به دنبال مدلی مناسب برای مدیریت سازمان های خود هستند لذا وجود مدل مدیریتی جامع که در آن پیش زمینه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، جغرافیایی، مذهبی و ملیتی کشورها در نظر گرفته شده باشد و هم جنبه های علمی را در بر بگیردو هم از جهت بومی و دینی با فرهنگ ملی و اسلامی هم خوانی داشته باشد برای نیل به اهداف والا و اساسی انقلاب اسلامی ایران ضرورت دارد.

3. ادبیات نظری تحقیق:
هریک از نظریه ها و مکاتب مدیریتی مشهور، حاصل نوعی اندیشه و نظر دانشمندان و متخصصان راجع به انسان، سازمان، جامعه، اقتصاد، تولید و جهان است. محور و مرکز اغلب تفکرات و آراء در غرب، اصالت منافع و سود مادی برای انسان، سازمان و جامعه می باشد. بر مبنای این تفکرات، انسان (مدیران و کارکنان یک نهاد) با ایجاد رضایت مادی و معنوی از فعالیت ها و اقدامات به مقصود خود می رسند. از این رو، در این تفکرات نیازی به فعالیت های بیشتر و اهداف فراتر نظیر دستیابی به تعالی و کرامت انسانی نمی باشد. بر اساس اندیشه ها و مبانی فکری مقام معظم رهبری (به عنوان مبدع و مروج تفکر مدیریت جهادی) تمامی ارزش های اسلامی موجود در واژه مقدس جهاد باید در مدیریت مدنظر قرار گیرد. بنابراین، مدیریت جهادی، برآیند مکاتب مدیریتی در چارچوب نظام ارزشی مورد تاکید اسلام است.
مدیریت جهادی ورای یک مکتب یا نظریه مدیریتی، حاصل جمع مکاتب و نظریه های مدیریتی و ارزش های الهی است. در مدیریت جهادی، تمامی معیارهای کارایی و اثربخشی مورد نظر مکاتب مدیریت مورد توجه بوده و علاوه بر آن ها باید نظام ارزشی اسلام در حد و اندازه واژه مقدس جهاد، در محوریت و مرکزیت برنامه ها و اقدامات مدیران، مدیریتها و سازمانها قرار گیرد.
واژه مدیریت جهادی از دو جزء مدیرت و جهاد تشکیل شده است، که در ادامه به توضیح هر یک از این دو جزء می پردازیم:
3-1. مدیریت
تا کنون تعاریف متعددی برای مدیریت ارائه شده است، که برخی از آنها عبارت است از:
مدیریت فرآیند بکارگیری موثر و کارآمد منابع مادی و انساتی در برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد[9].
از نظر دانلی و همکارانش مدیریت عبارت است از "فراگرد هماهنگ سازی فعالیت های فردی و گروهی در جهت هدف های گروهی "[12].
مدیریت یعنی کار کردن با افراد و بوسیله افراد و گروهها برای تحقق هدف های سازمانی. بازی کردن نقش رهبر، منبع اطلاعاتی، تصمیم گیرنده و رابط برای اعضای سازمان[2].
شیوه رهبری و مدیریت تابعی از ارزش های حاکم بر بافت سازنده یک جامعه(تمدن) است و بدیهی است چگونگی ماهیت عناصر تشکیل دهنده یک جامعه، خود نوع خاصی از نظام ارزشی، ساخت فرهنگی و شیوه خاص مدیریت را اقتضا می کند.
3-2. جهاد
جهاد در لغت از ریشه جَهد و جُهد و به معنای مشقت و زحمت می باشد و همچنین به معنای توان و طاقت و سختی نیز بکار می رود.  جَهد اشاره به مشقت و جُهد اشاره به تلاش فراوان دارد و گفته شده است که جُهد تنها در مورد انسان بکار گرفته می شود[7]. همچنین مهمترین معنای اصطلاحی جهاد، گونه ای خاص از تلاش است که همراه با مبارزه کردن در راه خدا با جان، مال و دارایی های دیگر انسان می باشد و با هدف گسترش و اعتلای ارزش های متعالی انسانی و اسلامی و برپا داشتن شعائر یا دفاع از آن صورت می پذیرد.
جهاد یکی از واژه های کلیدی در ادبیات دین مبین اسلام می باشد. آن چه که از واژه جهاد در قرآن کریم برمی آید جهاد تلاش و کوشش مستمر در برابر دشمن درونی و بیرونی با نیت ثواب و خیر دنیوی و اخروی بر اساس ارزش ها و وعده های دین مبین اسلام است. در مکتب اسلام، جهاد هم دارای بعد فردی و مبارزه مستمر با نفس و هوای نفسانی است (منظر مدیران) و هم دارای بعد بیرونی و مبارزه قاطع با دشمن بیرونی است (منظر ساختار و سیستم).
جهاد به معنای هر گونه کوشش در راه خدا و تلاش برای انجام نیکی هاست . جهاد یعنی تلاش و کوشش در راه ارزش های والا. جهاد به معنی کوشش وسیعی است که قدمتی به اندازه قدمت بشریت دارد. جهاد تلاش اعتقادی، خودآگاهانه، همه جانبه، همگانی و همیشگی است. جهاد چه در سطح خرد و چه در سطح کلان از انگیزه های درونی افراد سرچشمه می گیرد.
در این رابطه بیان نمونه‌ای از قضاوت معمار بزرگ جمهوری اسلامی ایران و جهاد حضرت امام خمینی ره کافی به‌نظر می‌رسد که می‌فرمایند: "جهاد شمایل دنیای آزادی و استقلال و عرصه کار و تلاش و پیکار بر علیه فقر و تنگدستی، رذالت و ذلت است" [1]. بدیهی است این ره‌توشه را باید مرهون تلاش‌های خالصانه کارکنان، کارشناسان و مدیریت اثربخش با روحیه جهادی دانست.
3-3. مفهوم مدیریت جهادی
مدیریت جهادی مقوله ایست همزاد انقلاب اسلامی که آثار مبارک آن در فرازهایی از دوران دفاع مقدس و خصوصاً نهاد جهاد سازندگی ظهور و بروز کرده است. فرآیندی که از واژه های برجسته آن ادای تکلیف و هم راستایی با اراده ی الهی در جهت تشکیل، حفظ و تحکیم پایه های حکومتی برآمده از اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه و آله) بوده است.
برای مفهوم مدیریت جهادی که پس از مطرح ساختن آن توسط مقام معظم رهبری در شعار سال 93 در بین جوامع علمی مورد بحث و بررسی قرار گرفت تعریف اجماعی ارائه نشده است اما در این بین برخی سعی نموده اند که تعاریفی را از این شیوه مدیریتی ارائه نمایند که به طور مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
•    ¬¬مدیریت جهادی مدیریتی است با عشق و ایمان به خدا، خستگی‌ناپذیر، با گام‌هایی بلند و دارای شتاب مدبرانه که با بصیرت و دشمن‌شناسی خود، از موانع پیش رو یکی پس از دیگری می‌گذرد و به‌سوی ایجاد تمدن اسلامی به پیش می‌رود[10].
•    مدیریت جهادی یعنی علم و هنر رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی، مبتنی بر مبارزه نه صرفا در عرصه نظامی بلکه در تمامی عرصه های علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... در جهت نیل به اهداف راهبردی و کلان یک سیستم و رفع موانعی که در رسیدن به آن وجود دارد[14].
•    به عبارت دیگر مدیریتی که مبتنی بر برنامه¬ریزی، سازماندهی، نظارت و کنترل، انگیزش، ارتباطات، هدایت و تصمیم¬گیری جهادی می باشد مدیریت جهادی نام دارد. مدیریتی بر گرفته از مدیریت اسلامی و با هدف قرب به خدا و گرامی داشتن مردم، که در آن تعهد از محوری¬ترین مولفه¬های آن میباشد.
این نوع مدیرت، یک «کالبد» و یک «روح» دارد، کالبد آن با پوشاندن لباس شریعت بر پیکر مدیریت صوری و ظاهری دنیوی جاری و امروزی حاصل می شود، و روح آن، نیت قلبی ناشی از ایمان مدیر است که به نبوت و ولایت بر می گردد.
مدیریت جهادی از طریق تلفیق سرمایه های جانی، انسانی و پشتیبانی نهادی با تجدید در ساختارهای اجتماعی موجب خلق ظرفیت ها و فرصت های جدید می شود. عوامل موفقیت مدیریت جهادی بلوغ روحی، شایستگی، توانایی تشخیص نیاز، لیاقت اداره امور و استفاده و بهره برداری درست از امکانات در جهت توسعه سرمایه های اجتماعی است. مدیریت جهادی به این مهم توجه داشته و از آن در جهت رشد مادی و معنوی کرامت و شخصیت انسان ها و تولید سرمایه اجتماعی استفاده میکند [19].
مجموع اطلاعات و آگاهی های مدیریت جهادی در دو بخش:
1. اطلاعات فنی و مهارتی در زمینه تخصصی مدیریت.
2. آگاهی های مربوط به بینش ها و ارزش ها خلاصه می شود. البته این نوع آگاهی ها بخشی از آموزش هایی است که یک مدیر لایق از آنها برخوردار است علاوه بر این مدیریت جهادی در بستر مناسب با فراهم شدن شرایط لازم برای بروز کار و ابتکار خود می نماید.
مدیریت جهادی با بهره گیری از ابزار علم و فناوری و هم جهت با اراده ی الهی و بر اساس نقشه ی الهی به تمشیت امور می پردازد. پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تجارب دوران دفاع مقدس و سازندگی روستاها و صدها موفقیت علمی و عملی دیگر در سطح کشور و حتی پیروزی مقاومت حزب الله لبنان در برابر رژیم مسلح صهیونیستی، همه بیانگر کارآمدی مدیریت جهادی در عرصه های سنگین و پیچیده است [11].
بخشی از دانش مدیریت را می توان از طریق آموزش فرا گرفت و بخش دیگر را ضمن کار باید آموخت. در واقع بخشی که با آموزش فرا گرفته می شود علم مدیریت و بخشی که موجب به کار بستن اندوخته ها در شرایط گوناگون می شود، هنر مدیریت است. مدیریت جهادی را می توان از نوع هنر مدیریت دانست. مدیریت جهادی هنر توانستن است که با ظهور پدیده انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفت. اگر با تامل در مجموعه دستاوردهای مدیریت جهادی نظری بیافکنیم در می یابیم که این رویکرد مدیریتی، محصول خلاقیت اندیشمندان جوانی بود که با دو بال علم و ایمان، بنیان گزاران رویکرد جدید مدیریتی بودند که به حفظ دستاوردهای انقلاب در سال 1357 نظر داشتند. نگرشی که متضمن تعهد به عمل بر مبنای اندیشه، تفکر آینده نگر، عزم راسخ به برنامه ریزی منظم و مداوم بود [6].
مدیریت جهادی زمانی میتواند کارایی و اثربخشی خود را به عنوان یک سبک مدیریتی ایرانی و اسلامی به خوبی نشان دهد، که بتواند بر روی بهبود عملکرد سازمان تاثیر به سزایی داشته باشد.
مدیریت جهادی واجد خصوصیات و ویژگی هایی است که می تواند در موفقیت سازمان ها نقش اساسی ایفا نماید، این ویژگی ها در بطن دستورها، توصیه ها، نظرها و شیوه های بکار گرفته شده توسط پیشوایان دین حضور و وجود عینی دارد، ولی برای استفاده از آن در سطوح سازمانی و کاربردی کردن آنها در سازمانها، نیاز به کار پیشگامانه و دور از هراس و خود کم بینی صاحب نظران مدیریت و پژوهش دارد[17].
بر اساس جستجویی که در بانکهای اطلاعات علمی داخل کشور (نظیر پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، سیویلیکا، بانک اطلاعات نشریات کشور، گنجینه علمی ایرانیان و...) تا اسفندماه 1393 انجام شده است، در زمینه طراحی الگوی مدیریت جهادی تا کنون هیچ مقاله، کتاب و پایان نامه ای انجام نشده است. البته در خصوص ضرورتها و کارکردهای موضوع مدیریت جهادی، سخنرانی ها و مقالات متعددی وجود دارد که منسجم ترین مجموعه این حوزه، مربوط به مجموعه مقالات همایش های مدیریت و فرهنگ جهادی می باشد.
در ایران از سال 1386 سالانه همایشى با عنوان مدیریت و فرهنگ جهادى از سوى وزارت جهاد کشاورزى برگزار شده است[16]. مقالات برتر این همایش ها نیز در قالب کتابهای مجموعه مقالات به چاپ رسیده و در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است. البته در خصوص ارائه مدل مفهومی مقاله ای تدوین نشده است و اکثر این مقالات در خصوص ضرورت ها و مولفه های عملکردی مدیریت جهادی می باشد.
3-4. پیشینه تجربی مدیریت جهادی

4. روش شناسی تحقیق:
این تحقیق از نظر نوع هدف توسعه ای می باشد، چراکه به دنبال طراحی و توسعه  الگوی مفهومی مدیریت جهادی متناسب با شرایط بومی و ملی ایرانی-اسلامی می باشد. همچنین نوع روش تحقیق مورد استفاده، از نوع روش های کیفی می باشد، چراکه محققین سعی کردند با ترکیب روش های سیستم های نرم  و نگاشت شناختی ، ابعاد و مولفه های کلیدی مفهومی مدیریت جهادی را شناسایی و به الگوی مفهومی مورد نظر دست پیدا کنند.
به همین منظور جهت اجرای روش انتخاب شده، جامعه آماری تحقیق شامل صاحبنظران و خبرگان علم مدیریت که بر شرایط ملی و بومی ایرانی-اسلامی تسلط داشته باشند، انتخاب شده است. نمونه آماری تحقیق نیز شامل 7 نفر از خبرگان مورد نظر به صورت نمونه  گیری قضاوتی با شرایط فوق الذکر انتخاب شده است. 5 نفر از این افراد از فرماندهان دوران دفاع مقدس بوده و پس از آن در سمتهای مدیریتی کشور مشغول خدمت بوده اند که یکی از مصداق های مدیریت جهادی می باشند. 2 نفر دیگر از نمونه ها نیز صاحبنظران دانشگاهی کشور در رشته مدیریت بودند که با توجه به اشباع نظری مصاحبه های انجام شده با این افراد و کفایت بحث در مصاحبه های عمقی با ایشان، تعداد نمونه مورد تایید می باشد.

5. یافته های تحقیق:
با توجه به عدم تبیین شفاف مفهوم مدیریت جهادی در ادبیات علم مدیریت کشور و همچنین تعدد دیدگاه های صاحبنظران در خصوص این مفهوم، نیاز است تا با بهره گیری از ترکیب روش شناسی سیستم های نرم و ترسیم نقشه های شناختی خبرگان، با درنظرگیری شناختی که از موقعیت مسئله، ایده های تغییر این مفهوم شناسایی شده و ایجاد و توسعه مدل آن با استفاده از شناخت تمامی دیدگاه ها حاصل گردد. بر مبنای این شناخت، هدف، رسیدن به ایده هایی است که برای تمامی جناح های فکری مطلوب بوده و در عین حال با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی موقعیت مسئله، امکان پذیر باشد. این کار در واقع فرآیند سازش دیدگاه های مختلفی است که به ایجاد نوعی تغییر در موقعیت بپردازد که همه ی افراد به رغم وجود دیدگاه های متفاوت، آن را پذیرا بوده و علاوه بر آن، نوعی یادگیری گروهی حاصل گردد که علاوه بر تغییر و بهبود یک موقعیت مسئله زا منجر به ایجاد بازتابی بر چارچوب ایده های هریک از ذی نفعان نیز گردد، این تغییرات در ساختار، فعالیت ها و نگرش ها صورت می پذیرد.
پژوهشگران تعاریف متعددی نسبت به روش شناسی ارائه نموده اند که نسبت به این تعاریف اجماعی وجود ندارد. تا پیش از دهه ی 70 میلادی روش شناسی های مرسوم جهت حل مسائل انسانی و مدیریتی، روش شناسی های سخت بوده اند که مبنای آن ها پارادایم اثبات گرایی می باشد، بر اساس علم اجتماعی اثبات گرا رویدادهای اجتماعی از نظمی طبیعی در جهان پیروی می نمایند و الگوهای اساسی واقعیات اجتماعی ثابت می باشند، این دیدگاه انسان را موجودی عقلایی و لذت طلب می داند که تحت تاثیر روابط جبرگرایانه قرار دارد و انسان ها و رفتار آن ها معلول شرایطی است که بر آن ها کنترلی ندارد به عبارت بهتر اعمال انسان توسط نیروهای بیرونی شکل گرفته و قابل پیش بینی است. این روش شناسی ها که به اصطلاح روش شناسی های سخت  نامیده می شوند، مبتنی بر اصول مهندسی و علمی بوده و از رویکردی ابزارمحور و سیستماتیک برخوردار است. این روش شناسی، مناسب سیستم های ساده ای است که افراد برداشت های یکسانی از موقعیت مسئله دارند، در حالی که جهت حل مسائل انسانی و مدیریتی که مرتبط با موقعیت های مسئله مدار است، نیاز به روش شناسی متفاوتی است، این روش شناسی روش شناسی های نرم نامیده می شود که روشی کل نگر، تفسیری، سیستمیک وحل مسئله محور بوده و هدف آن مواجهه با موقعیت های مسئله مداری است که بر اساس جهان بینی های متناقض و اقدامات هدفمند شکل گرفته است. یکی از موفقترین روش شناسی های نرم، روش شناسی سیستم های نرم  می باشد که برای نخستین باردردهه 70 میلادی توسط پیتر چکلند و همکارانش در دانشگاه لنکستر  ابداع گردید. این روش شناسی از رویکرد اقدام پژوهی در سیستم هایی استفاده می نماید که علاوه بر پیچیدگی، با مسائل دنیای واقعی یکپارچه شده اند. در اقدام پژوهی محقق و ذی نفعان در موقعیت مسئله مداخله نموده و سعی در انجام اقداماتی دارند که منجر به بهبود موقعیت مسئله می گردد[5].
لذا در این بخش به منظور تشریح یافته های تحقیق، از متدولوژی سیستم های نرم استفاده شده است. چکلند، روش شناسی سیستم های نرم را به ترتیب مراحل زیر توصیف کرده است:
 
شکل (1): مراحل هفتگانه روش شناسی سیستم های نرم [28]

همانطور که در شکل فوق نشان داده شده ، مراحل اصلی روش شناسی سیستم های نرم به شرح زیر  می باشد:
1- تعریف موقعیتی که گمان می رود دارای چالش باشد
2- بیان موقعیت  توسط کنشگران (از طریق نگاشت، تصویر غنی شده و ...)
3- انتخاب مفاهیمی که ممکن است با فعالیت سیستم مرتبط باشند
4- جمع آوری مدلهای مفهومی در یک ساختار ذهنی
5- بکارگیری این ساختار جهت کشف موقعیت در دنیای واقع
6- تغییرات: تحلیل عملی و مطلوب برای موقعیت مورد نظر (حل مسئله)
7- اقدام: اجرای فرایندهای تغییر.
بر این اساس چکلند معتقد است مراحل هفتگانه روش شناسی سیستم های نرم بایستی در دو فضای اصلی جدا گانه اجرا شوند. همانطور که در شکل فوق نشان داده شده است، مراحل 1 و 2 و 5 و 6 و 7 در دنیای واقعی مرتبط با مشکل، و همچنین  مراحل 3 و 4 در فضای تفکر سیستمی مرتبط با دنیای واقع اجرا می شوند.

...
           

6. جمع بندی و نتیجه گیری تحقیق:
الگوی بومی مدیریتی منطبق با شرایط کشور جمهوری اسلامی ایران که ما به دنبال آن می گردیم، مدیریت جهادی نامگذاری شده است. استفاده از سبک مدیریت جهادی به عنوان یک سبک بومی و متناسب با شرایط ملی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایرانی-اسلامی کشور ما یک الزام و امری ضروری و مهم می باشد.
همانطور که نتایج بکارگیری روش ترکیبی سیستم های نرم و نگاشت شناختی در این تحقیق و ترسیم نقشه شناختی گروهی صاحبنظران دانشگاهی و مدیران دستگاه های اجرایی و تفسیر آنها از ابعاد، مولفه ها و شاخص های الگوی مفهومی توسعه مدیریت جهادی نشان می دهد، این الگو در درجه اول شامل ابعاد سه شاخگی زمینه ای، محتوایی و ساختاری می باشد.
بعد زمینه ای متشکل از مولفه تکلیف گرایی (شامل شاخص های نگاه جامع به مسائل، رضایت خداوند و بصیرت به تکلیف)، مولفه الگوبرداری (شامل شاخص های سیره مدیران جهادی، سیره علماء، و سیره فرماندهان هشت سال دفاع مقدس) و مولفه کاربردی بودن (شامل شاخص های برنامه ریزی و هدفگذاری صحیح، اجرای دقیق و تمرکز بر هدف، و کنترل راهبردی و بازخورد) می باشد.

بعد ساختاری نیز متشکل از مولفه انعطاف پذیری (شامل شاخص های ساختارهای پویا و ترکیبی، شاختار مشورتی، ساختارهای ارگانیک)، و مولفه ایجاد ساختارهای جدید (شامل شاخص های استفاده از اندیشمندان داخلی و خارجی، مرتبط با مراکز خلق دانش درون سازمانی و برون سازمانی، تشکیل کانونهای تفکر و اتاقهای فکر) می باشد.
همچنین بعد محتوایی متشکل از مولفه انطباق با موازین شرعی (شامل شاخص های قرآن کریم، روایات و سنت پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، اجماع علماء و عقل)، مولفه انطباق با قوانین و مقررات (شامل شاخص های قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی، ابلاغیه های دولت، و دستورالعملهای دستگاه های اجرایی کشور)، و مولفه انطباق با دیدگاه های مقام معظم رهبری (شامل شاخص های استفاده کامل از رهنمودها ایشان، رعایت زمان و مکان در بهره برداری از رهنمودها، و رعایت دیدگاه های رهبری در حوزه های مختلف) می باشد.

7. منابع و مآخذ:
1.    امام خمینی، روح الله (1365)، «صحیفه نور»، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
2.    الوانی، سید مهدی (1393)، «مدیریت عمومی»، انتشارات نی.
3.    بهشتی، محمدحسین، (1358)، «سخن‌رانی برای اعضای انجمن‌های اسلامی به‌زیستی».
4.    حقیقی، جمهور (1388)، «بررسی تشکیل جهاد سازندگی و مدیریت جهادی در تقویت و توسعه اجتماعی و مشارکت مردمی»، دومین همایش ملی فرهنگ و مدیریت جهادی، تهران، وزارت جهاد کشاورزی
5.    حنفی زاده، پیام و محرابیون محمدی، محمد (1392)، «طراحی سیستم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: یک رویکرد سیستمی نرم»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
6.    دانیالی، تهمینه و موسوی، فروغ السادات (1386)، «شناخت و تبیین مبانی و رویکردهای فرهنگی و مدیریت جهادی»، تهران: همایش ملی فرهنگ و مدیریت جهادی.
7.    راغب اصفهانی (1363)، «مفردات الفاظ القرآن»، المکتبة المرتضویة، چاپ دوم.
8.    راستی، علی (1391)، «مدیریت علمی، مدیریت اسلامی و مدیریت جهادی»، مجموعه مقالات اولین همایش علمی مدیریت جهادی.
9.    رضائیان، علی (1393)، «مبانی سازمان و مدیریت»، انتشارات سمت.
10.    عزتی، مصطفی (1393)، «واکاوی مفهوم مدیریت جهادی»؛ http://www.borhan.ir /NSite /FullStory /News /?Id=7041
11.    عظیمی، سید علی اکبر و حدائق، محمد رفیع (1386)، «آینده پژوهی از نگاه اسلام-پیش نیاز مدیریت جهادی»،  مجموعه مقالات همایش فرهنگ و مدیریت جهاد.
12.    علاقه بند، علی (1392)، «مدیریت عمومی»، انتشارات روان.
13.    علی احمدی، علیرضا و وحیدی منفرد، حسین (1392)، «ساختار تشکیلات جهادی بر مبنای الگوی سیستمی کمال‌گرا به عنوان سازمان مطلوب تدوین الگو اسلامی ایرانی پیشرفت»،  تهران: مجموعه مقالات اولین همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
14.    کوشکی، امین (1393)، «مدیریت جهادی چیست؟ (با تاکید بر منظومه فکری مقام معظم رهبری)»، سایت خبری سلام سربدار، پایگاه خبری تحلیل شهرستان سبزوار، بخش سیاست، کد مطلب 7079، 6/1/1393.
15.    لباف، حسن و دلوی، محمدرضا (1384)، «نیاز به مدیریت بومی (تحلیلی تطبیقی، رویکردی محیطی)»، نشریه نامه علوم انسانی، شماره 11، صص 29-50.
16.    مرتضوی، مهدی، زارعپور نصیرآبادی، فضل اله (1391)، «فرهنگ سازمانی جهادی؛ عامل کلیدی مدیریت جهادی»، فصلنامه مهندسی فرهنگی، سال هفتم شماره 71 و 72، آذر و دی 1391
17.    مشایخی، کریم؛ تاج آبادی، رضا و مرادی نژاد، امیر (1388)، «نقش فرهنگ جهادی در پیشگیری از بروز فساد اداری»، تهران: دفتر نشر وزارت جهاد کشاورزی، دفتر نماینده ولی فقیه در وزارت کشاورزی.
18.    جوانی، یداله (1393)، «مدیریت جهادی در دوران دفاع مقدس»، www.hamshahrionline.ir/details/272913/opionions/ localviewpionts
19.    مقنی زاده، محمد حسن (1377)، «مدیریت جهادی (روحیه جهادی- فرهنگ جهادی) »، تهران: اولین جشنواره شهید رجایی، همایش مشارکت کارکنان و نقش آن در پیشرفت امور سازمانی.
20.    ملک مدنی، اشرف (1356)، «فرهنگ لغات و اصطلاحات علوم اداری و مدیریت»، انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی.
21.    میرمرادی، عیسی و آذرشب، معصومه (1393)، «مدیریت جهادی از منظر مدیریت اسلامی و ضرورت بررسی آن»،  مجموعه مقالات سومین همایش علوم مدیریت نوین.
22.    مهدی، رضا (1393)، «مدیریت جهادی، برآیند مکاتب و نظریه های مدیریتی در چارچوب نظام ارزشی»، مجموعه مقالات گردهمایی سراسری مدیریت جهادی.
23.    مهرگان، محمدرضا و حسین زاده ، مهناز (1387)، «به کارگیری متدولوژی سیستم های نرم(SSM) به منظور برنامه ریزی درسی دانشگاهی»، فصلنامه بصیرت، سال پانزدهم، شماره 40، تابستان و پاییز 1387
24.    وایلز، کیمبل (1376)، «مدیریت و رهبری آموزشی»، ترجمه محمد علی طوسی، انتشارات مرکز آموزشی مدیریت دولتی.
25.    Buzan, T. (1993), “The Mind Map Book”. BBC Books, London.
26.    Checkland, P.B. (1978), “The origin and nature of hard system thinking”, Journal of Applied.
27.    Checkland, P. (1983), “O.R. and the Systems Movement: Mappings and Conflicts”, Journal of the Operational Research Society, 34(8): 661-675.
28.    Checkland, P. (1999), “Soft Systems Methodology: A Thirty-Year Retrospective Systems”, Research and Behavioral Science, 17: S11-S58.
29.    Checkland, P., Scholes, J. (1990), “Soft Systems Methodology in Action”, Chichester, UK: Wiley.
30.    CHECKLAND, P. & POULTER, J. (2006), “Learning For Action: A Short Definitive Account of Soft Systems Methodology”, and its use Practitioners, Teachers and Students, Chichester, Wiley.

...